Category: Կինոքննադատ

Nanook of the 21st century

A review about the documentary film Makala (2017) by by Emmanuel Gras.

A man is seating near the huge tree that he just has cut and the leave shadow is moving on his head like it strokes him. Such kind of scenes are the core of the film Makala by Emmanuel Gras. It has more to show than to tell.

“Nanook of the North” was the first film about which in 1922 the term documentary was used as a movie characteristic. Nowadays, when the film Makala is shot with a similar topic (the daily struggle of the “man of nature), there is a worldwide tendency to erase the border between fiction and documentary as it’s difficult to define. And really, if the story of Makala wouldn’t be too simple, it would be less likely to believe that that it’s a documentary. Everything that happens in the film is more than natural, more than well prepared. The only scene when the camera gets in a documentary panic is when the heavy loaded bicycle falls down on the road and obviously the protagonist can’t fix it alone.

It’s usual to say that the films are good if they make a feeling of identification and empathy in audience with protagonists. That makes easier to follow the story. The author of Makala – Emmanuel Gras, didn’t try to follow this principle: who would like to work hard to make coal and get paid for it almost nothing, as the protagonist does. On the other hand there are not many obvious conflict situations. So why it’s still interesting to follow the flow of time showing nothing special. The secret is the HOW. First, it’s joyful to follow how the camera plays with objects, lights and shadows. For example, the bike is overloaded with an impressive big size shipment. It’s riding on a sand road. It’s shadow is sliding on the ground and the wheel shadow close-up can make the spectator emotionally experience the suffering of the bicycle. There are also hidden conflicts throughout all the film – a conflict between man and the rules of the world where he loses and which is metaphorically shown in the road scene when the protagonist is lost in a dust made by cars driving nearby.

Though the peaks of storyline are on the road scenes, but the key point is in the end, which makes the film complete, reasonable and independent from being called a remake of Robert Flaherty’s “Nanook”. It’s about the Christian church gathering scene, especially the sentence with the following message – if you are an honest man than the torture of daily life will not affect on you, if you are not honest than it will.

So the film is about honesty – the protagonist is no t stealing for building his dream house, not taking taxes from other workers like he is being stopped on the road. The director created so honest character that even the tree he cuts is “stroking” his head.

The work with people shot in the film is another subject worthy to pay attention. There are 3 main ways to make people not to be constrained with a presence of the camera:

  1. hidden camera;
  2. task giving (like actors);
  3. long-lasting shootings.

The director didn’t left signs in the film to understand which one he used. For example, in the scene where another man (antagonist) asks the protagonist to pay a tax and the camera is shooting from distance a doubt can appear – does the tax collector knows about camera. If yes – is he acting, or why he let them to shoot? Usually people doesn’t welcome the idea of being filmed while doing illegal actions. If he doesn’t know than how the flip-on microphone and the camera (probably with a tripod or steady-cam) were not noticed by the people around. But such kind of doubts during the film don’t harm the documentary value of Makala as a love and an honest look of the author is present in the movie and they are dominant compared to the hardly noticeable issues.

At the end of all, Makala is here to prove once again that the documentary cinema didn’t change its nature within 1 century – as worse it is for protagonists in real life as better for the documentary film. It’s crucial to accept but in 1920s Flaherty didn’t help anyhow his protagonists to survive the heavy living conditions but only captured it. 2 years later after the premiere of the film about himself – Nanook died because of hunger. A century later Emmanuel Gras still captures a heavy living conditions and it’s so beautiful on the screen, so poetic.

Seg Kirakossian

The review is written in frames of the film critics’ workshop by Olivier Pélisson during Golden Apricot international film festival 2019

Նույնացնելով կինոհերոսի և կինոդիտողի ցանկությունները

(Գրախոսական՝ Ասիֆ Կապադիայի «էմի» ֆիլմի)

Հայաստանում կինոթատրոնի ֆիլմացանկում վավերագրություն ներառելը համարվում է ոչ եկամտաբեր: Իսկ ինչի՞ հետ է ասոցացվում վավերագրական կինո արտահայտությունը հայ հասարակության շրջանում. Լավագույն դեպքում՝ արխիվային նյութի օգտագործում կյանքի տարբեր տարիներին հերոսի մտերիմների և ազգականների հետ հարցազրույցներ, պատմվող նյութի՝ ժամանակագրական տրամաբանությամբ դասավորվածություն, խոսող անձանց ենթագրեր: Սրանք նաև այն պարզ մեթոդներն են որոնք առաջինն են անցնում վավերագրական ֆիլմ նկարահանել պատրաստվող ռեժիսորի մտքով: Որոշ դեպքերում հեղինակներն ավելի շատ են մտածում և գտնում են պատմությունը գեղարվեստականորեն ճիշտ շարադրելու լուծումներ, ինչը խոսում է նրանց վարպետության մասին: Սակայն մի դեպքում վավերագրությունը կարող է կառուցված լինել գրագետ մոնտաժի, վառ արտահայտված գեղարվեստականությամբ լի կադրերի, ստեղծագործականությամբ աչքի ընկնող սցենարի հիմքի վրա ու պատմության գիրկն անցնել որպես հերթական, կինոդիտողի հետ երկխոսություն չառաջացնող ֆիլմ, իսկ, օրինակ, Ասիֆ Կապադիայի «էմի» ֆիլմում ռեժիսորն օգտագործելով հոդվածի սկզբում թվարկված պարզունակ թվացող լուծումները՝ հաջողել է կինոդիտողի հետ հաղորդակցության մեջ մտնող, նրան հուզող, պրոտագոնիստի հետ ապրումակցել ստիպող կենսագրական վավերաֆիլմ: Այս ֆենոմենն է, որ բնորոշվում է «արվեստ» բառով, ինչի շուրջ բանավիճում ու խորհրհում են աշխարհի տարբեր ծայրերում հարյուրամյակներ շարունակ:
Երգչուհի Էմի Ուայնհաուսի կյանքի պատմությունը բացող ֆիլմում հեղինակին հաջողվել է հավաքել նրա մանկության, պատանեկության և երիտասարդության տարիներին ընտանեկան, ընկերական ու լրագրողական տեսագրությունները: Սրանց ուղղակի միացումը գեղարվեստական գործ չէր դառնա, որքան էլ որպես ինքնուրույն բաղադրիչ հետաքրքիր են: Դրա համար օգնության են հասնում արտիստի պահպանված ձայնագրություններն ու այդ արխիվային տեսանյութերում երևացող անձիք, ովքեր տարիների հեռավորությունից պատմում են այդ ժամանակահատվածում հերոսի ներաշխարհի, հուզումների, ուրախությունների ու խնդիրների մասին. ստեղծվում է տեսա-լսողական նյութի միաձուլում, երբ պատկերն ու ձայնն իրարից անկախ արխիվային, փաստաթղթային բնույթ կունենային, իսկ միասին՝ դառնում են անխոցելի կառույց: Պարզության ձգտող այս ֆիլմի ոճին համահունչ է գործածված նոր տարածքների հետ ծանոթացման մեթոդը՝ հասցեական կադրերը ստացվում են թռչող սարքից նկարահանման եղանակով: Սա իր ներքին ձևով, հերոսուհու խնդիրների շուրջ զրույցների հետ միասին ծառայում է ֆիլմի դրամատուրգիական հանգուցալուծմանը՝ մահվանը, ինչը շատերի մոտ ասոցացվում է երկրից կտվելու, դեպի երկինք բարձրանալու, միջավայրը վերևից տեսնելու միստիկ երևույթների հետ: Ֆիլմի դրամատուրգիական տրամաբանությունը նման է սահուն ընթացքով աշխատող սրտագրական սարքի հետագծին, որը ժամանակ առ ժաաանակ դուրս է գալիս նորմայից՝ ստեղծելով շոկային իրավիճակներ դիտողի համար: Ֆիլմի սկզբից մասնակցում ենք երգչուհու կյանքի ինտիմ ու նվիրական հատվածներին որպես ականատես, և վերջում, իմանալով չարագույժ լուրը, նորից հուզվում ենք: Չնայած բոլոր ներկաներն այդ լուրը գիտեին մինչև կինոդահլիճ մտնելը, սակայն սա այն հուզմունքը չէ, որ կարող է առաջանալ շարքային քաղաքացու մեջ լուրերի թողարկմամբ նման նորություն լսելիս. մասնակից լինելով Էմիի կյանքի մանրամասներին, տեսնելով, որ նա էկրանից մեզ ոչինչ չի թաքցնում կամ կեղծում՝ հարազատ-բարեկամական կապի զգացողություն է առաջանում:
Հարազատության զգացողության պատճառը կապված է նաև հեղինակի համրձակության հետ: Այդ համարձակությունն է, որ թույլ է տալիս նրան կինոդիտողին բերելու դահլիճ և հենց սկզբում մեծ էկրանին ցույց տալ վատ որակով նկարված ընտանեկան արխիվի կադրեր: Մեր աչքի առաջ տանը ընկերների համար երգող պարմանուհին աճում է, զարգանում, դառնում պահանջված ու սիրված արտիստ, այնքան, որ Թոնի Բենեթը սիրով է տանում նրա կամակորությունները: Դա այն զարգացումն է, որ տանում է դեպի կործանում: Ֆիլմի ընթացքում դիտողի ենթագիտակցական տագնապն ու որևէ բան փոխելու անկարողության զգացումը միաժամանակ են լցվում՝ հասնելով զգայական սանդղակի վերին խազերին: Այդ կործանման մասին տեղյակ է կինոդիտողը, այդ մասին տեղյակ չէ հերոսուհին, բայց ֆիլմի վերջում երկու կողմի ցանկությունները նույնանում են՝ երկուսն էլ չեն ուզում նման ավարտ: Այս ողբերգականության մեջ նկատվում է նաև բրիտանական ինքնահեգնող հումորը. կինոստեղծողները, ֆիլմում երևացող կերպարների նման, ազատ են պաթոսային վերաբերմունքից ու բարդույթներից:
Երևանյան ցուցադրությունները, որոնց ժամանակ դահլիճը լեփ լեցուն էր, կինոսերների մի խումբ էլ ֆիլմը մինչև վերջ դիտեց կանգնած՝ թույլ են տալիս մի շարք հետևություններ անել թե հայ կինոդիտողի պահանջի, թե համաշխարհային կինոյի միտումների մասին: Իհարկե, ֆիլմի նկատմամբ մեծ հետաքրքրությունն անմիջականորեն կապված էր նաև գլխավոր հերոսի անձի սկանդալայնության ու սիրվածության հետ, սակայ 125 րոպե կինոդիտողին դահլիճում պահել այնպես, որ չձանձրանա՝ հնարավոր է միայն ռեժիսորի ու գլխավոր հերոի (տվյալ դեպքում նրա մասնակցությամբ նյութերի) փոխըմբռնման, համերաշխության, ինչու ոչ՝ սիրո առկայության դեպքում: Արվեստը՝ գեղեցիկ պատկերացում է առարկայի մասին, և ֆիլմում հհստակ է եղինակի սերը երգչուհու անձի նկատմամբ, նաև ափսոսանքն ու ցավը առ նրա ողբերգական ճակատագիրը: Երգչուհու բարեհաճ վերաբերմունքի ապացույցն էլ հենց ֆիլմի հաջողվածության փաստն է. թեկուզ այլ աշխարհից, որտեղ ապրում է նա իր երգերը սիրողների համար՝ Էմին համաձայնել է մտնել նոր խաղի մեջ, որն իրականում սկսել էին իր ընկերները պատանեկան տարիքում՝ իրար տեսագրելով:
Պնդումները, թե ժամանակակից փոփոխվող աշխարհում, երբ ամեն ինչ շատ արագ է տեղի ունենում, վավերագրական ֆիլմը պետք է լինի հնարավորինս կարճ՝ կինոդիտողին կեսից չկորցնելու համար՝ հերքվում են: Հատկապես այն պատճառով, որ մուտքոն ազատ էր և կինոդիտողը կեսից դուրս գալու դեպքում չէր ափսոսա իր վճարած գումարը: Կինոդիտողին (հատկապես հայ) վաերագրական ֆիլմով կինոթատրոն բերելու անհնարինությունը ևս ժխտվեց: Այն, ինչ ուզում է հայ կինոսերը վավերագրության հեղինակներից՝ անկեղծությունն է ու հեռուստատեսային հաղորդումներին բնորոշ «բնականության կեղծ շղարշով» չփաթաթված, էսթետիկային կուլ չգնացած, իրականություն ցուցադրող կինոն, որում հեղինակի մոտեցումից կախված, նույնիսկ կեղտոտ պատը, թափթփված սենյակը կամ կենսաբանական պահանջների բավարարման տեսարանը ընկալվում է որպես գեղարվեստական տարր:
«Էմի» ֆիլմի պարագայում մենք գործ ունենք երկկողմանի գործընթացի հետ: Մի կողմից ֆիլմը հանդիսատես է հավաքում իր պատմականության, թեմայի յուրահատյության, հրոսի հանրահայտության շնորհիվ, և նրանց դահլիճում երկու ժամից ավելի պահում հետաքրքիր, գրագետ ու անկեղծ աշխատանքի արդյունքում: Մյուս կողմից՝ վավերագրական կինոյի մասին հարցազրուցային, ռեպորտաժային ոճի հեռուստաֆիլմերից կարծիք կազմած մարդուն բերում է կինոթատրոն, ցույց տալիս կինոյի իսկական բնույթը, հուզում, ինչի արդյունքում շատանում են վավերագրական կինոյով հետաքրքրված անձիք: Նմանատիպ հատուկենտ օրինակների շատացման արդյունքում վավերագրական կինոն կարող է Հայաստանում ձևավորել իր լսարանն ու առաջացնել կինոթատրոնային պահանջարկ:

Սեգ Կիրակոսյան

 

Բրիտանական ֆիլմերի 14-րդ փառատոնի գրախոսականների մրցույթի գլխավոր մրցանակ